Ido

De Vicipedia
Ido (')
Creada par: Délégation pour l'Adoption d'une Langue Auxiliaire Internationale
Anio: 1907
Tota parlores: 100–200
Familia: Linguas construida
 lingua aidante internasional
  Esperanto
   Ido
Fonte: Esperanto
State ofisial
Regulada par: Uniono por la Linguo Internaciona Ido
Sifras
ISO 639-1: io
ISO 639-2: ido
ISO 639-3: [1]
SIL: ido
Mapa
Bandera de ido
Vide ance: LinguaLista de linguas

Ido es un proposal per un lingua aidante internasional.

En 1901, profesores e esperantistes Louis Couturat e Leopold Leau ia comensa la Delega per la Adota de un Lingua Aidante Internasional. La delega ia desida ce la plu bon lingua per usa internasional ta es un varia de esperanto, la lingua creada par L. L. Zamenhof, ce los ta nomida ido. La nom es de la parola (en esperanto e ido) "ido", ce sinifia "projenia". Pare ce la lingua, ce ia ave autores anonim, ia es vera creada par Couturat e un otra esperantiste, Louis de Beaufront.

An si multe esperantistes ia abrasada ido, a plu de esperantistes no ia vole aseta la cambias sujesteda en ido. Ave ancora alga idistes en la mundo, ma la move nunca ave la fortia de esperanto.

Ido es multe simil a esperanto. La diferes prima es:

  • La elimina de leteras con diacritos:
    • ĉ deveni ch (elefen tx)
    • ĝ e ĵ deveni j (elefen dj)
    • ĥ deveni k (elefen c)
    • ŝ deveni sh (elefen x)
    • ŭ deveni w o u (elefen u como un consonante o en diftongos)
    • j deveni y (elefen i como un consonante o en diftongos)
(Ance, kv deveni qu e gv deveni gu - elefen cu e gu ante vocales)
  • La sustitui de -i per -oj per la plural de nomes.
  • La elimina de -n per la ojeto direta, esetante cuando nesesada.
  • La elimina de acorda entre la nom e la ajetivo.
  • La introdui de parolas nova per la parolas en esperanto ce comensa con "mal-".
  • La introdui de parolas plu "natural" per la "sistem de corelatas" de esperanto.
  • La usa de plu parolas de la linguas romanica, en loca de parolas de linguas germanica o slavica.

Sufisas gramatical[edita | edita la fonte]

Como esperanto, ido usa sufisas per sinifias variosa de gramatica. La formas de esperanto es incluida a su per compara:

Forma gramatical Ido Esperanto Elefen
Nom singular -o (libro) - (libro)
Nom plural -i (libri) -oj (libroj) -s (libros)
Ajetivo -a (varma) - (calda)
Averbo -e (varme)
Presente -as (iras) - (vade)
Pasada -is (iris) ia (ia vade)
Futur -os (iros) va (va vade)
Comanda -ez (irez) -u (iru) - (vade!)
Ipotesal -us (irus) ta (ta vade)
Infinitiva de presente -ar (irar) -anti (iranti) -i (iri) - (vade)
Infinitiva de pasada -ir (irir) -inti (irinti)
Infinitiva de futur -or (iror) -onti (ironti)
Partisipio ativa de presente -anta (iranta) -nte (vadente)
Partisipio ativa de pasada -inta (irinta)
Partisipio ativa de futur -onta (ironta)
Partisipio pasiva de presente -ata (irata) -da (vadeda)
Partisipio pasiva de pasada -ita (irita)
Partisipio pasiva de futur -ota (ironta)

Pronomes[edita | edita la fonte]

La formas de pronomes es plu detaliosa ce esperanto o elefen:

singular plural nondefinada
1 2 3 1 2 3
familial formal mas fema comun neutra mas fema comun neutra
Ido me tu vu il(u) el(u) lu ol(u) ni vi ili eli li oli on(u)
Esperanto mi ci vi li ŝi ĝi ili oni
Elefen me tu el lo nos vos los on

Preposadas[edita | edita la fonte]

Ido Elefen
a(d) a, vadente a (gol de move)
alonge longo
an a, asta, (cuasi) tocante (loca)
ante ante (tempo)
apud asta, a lado de, prosima a (loca)
avan ante (loca)
che a, a casa de, en campo de, en pais de, a
cirkum sirca (loca, tempo, cuantia)
cis a esta lado de
da par, fada par (ajente)
de de, veninte de (orijin)
di de, parteninte a, poseseda par (posese, relata jeneral)
dop pos (loca)
dum tra, en (tempo intera)
ek de, a estra, de en (de la interna a la esterna)
en en (loca, tempo)
erste no ante, no plu temprana ce (tempo)
exter estra (loca, eseta)
for distante de
inter entre (loca, tempo)
kontre contra
koram en la presentia de, ante, con
kun con, acompaniada par
lor en la tempo de, a la mesma tempo como
malgre an con, no impedida par
per con, par, usante (strumento)
po per, per la preso de (intercambia)
por per (intende, resetor)
pos pos (tempo)
preter a ultra, pasante (loca)
pri sur, consernante, a tema de
pro par causa de, causada par, par
proxim prosima a
segun seguente, conformante a (regula, opina)
sen sin
sub su
super supra
sur sur (loca)
til asta, no ultra (loca, tempo)
tra tra
trans traversante, a ultra (strana, no simetre con "cis")
ultre en ajunta a, ultra (ajunta, no loca)
vers en dirije a (ma "vers" no es listada en la gramatica detaliosa)
vice en loca de
ye a (indicante la loca o tempo esata; usada cuando no otra preposada conveni plu)

table de corelatas[edita | edita la fonte]

cual esta/acel alga cualce no cada
person qua/i
- ci
(i)ta/i
- el
ulu/i
- algun
irgu/i
- cualcun
nulu/i
- nun
omnu/i
- cadun
cosa quo
- cual
(i)to
- lo
ulo
- alga cosa
irgo
- cualce cosa
nulo
- no cosa
omno
- cada cosa
loca ube
- do
ibe
- asi/ala
ulaloke
- alga loca
irgaloke
- cualce loca
nulaloke
- no loca
omnaloke
- cada loca
tempo kande
- cuando
lore
- aora/alora
ulatempe
- alga ora
irgatempe
- cualce ora
nulatempe
- nunca
omnatempe
- sempre
modo quale
- como
tale
- tal
ule
- alga modo
irge
- cualce modo
nule
- no modo
omne
- cada modo
cuantia quanto
- cuanto
tanto
- tan
ula quanto
- alga cuantia
irga quanto
- cualce cuantia
nula quanto
- zero
omna quanto
- tota

Esemplo[edita | edita la fonte]

Patro nia, qua esas en la cielo,
tua nomo santigesez;
tua regno advenez;
tua volo facesez
quale en la cielo, tale anke sur la tero.
Donez a ni cadie l'omnadiala pano,
e pardonez a ni nia ofensi,
quale anke ni pardonas a nia ofensanti,
e ne duktez ni aden la tento,
ma liberigez ni del malajo.
Amen.
Linguas construida (lista)
Linguas aidante internasional adjuvilobolakcommunicationsspracheengles basalesperanto (esperantido) • esperanto 2esperanto reformidaglobasaglosaidiom neutralidointalinterglossainterlinguakahkosmoskotavalangue nouvellelatinescelatino sine flexionelingua franca novalingua franca nuovalingwa de planetalingwe uniwersalamondialmondlangomundezemundolincomundolingueneonovialoccidentalsessolresolsonaspokiltavouniversalgloturopivolapükyolik
Linguas aidante zonal afrihiliefatesefolkspraakfrenkischmedjusloviansceromániçoromanidslovianto
Linguas esperimental lincoslojbanloglantociponavoksigid
Linguas artal aingeljãdothrakiklingonláadannadsatquenya