Glosa

De Vicipedia


Glosa es un lingua aidante internasional. El es un lingua isolante: Ave no afisas o alteras a parolas, donce parolas reteni sempre se forma orijinal. En loca, paroletas e la ordina de parolas indica roles gramatical.

Istoria[edita | edita la fonte]

Interglossa[edita | edita la fonte]

Profesor engles Lancelot Hogben ia crea interglossa en cuando el ia vijila per focos su la teto de la Universia de Aberdeen en la Gera Mundal Du. El sutrae tota afisas e alteras de parolas, inspirada par la publici de latino sine flexione par Peano en 1905, ma el ia deside redui la lista de parolas a 880 parolas simple. El publici se ideas en 1943 como "Interglossa: A draft of an auxiliary for a democratic world order, being an attempt to apply semantic principles to language design" (Pelican Books).

Glosa[edita | edita la fonte]

Con la permete de Hogben, Ronald Clark e Wendy Ashby boni interglossa. En 1972, la prima article sur glosa ia es publicida. Cuando Hogben ia mori en 1975, Clark e Ashby ia deside cambia la nom de la lingua a glosa (car cambias no plu pote es aprobada par Hogben) e los ia altera la spele per es plu fonetical. Los proba la lingua par usa la persones de se vileta en England.

Vista jeneral[edita | edita la fonte]

En glosa, la parolas reteni se forma orijinal, sin conserna de se roles en la frase. La mesma parola pote funsia como un nom, un verbo, un ajetivo, un averbo, o un preposada. pe: oku es oio, otical, regarda, vide, videta.

Paroletas e la ordina de parolas indica la detalias de gramatica.

La ordina de parolas es sujeto-verbo-ojeto. Determinantes e ajetivos presede normal nomes, e paroletas de tempo e averbos presede normal verbos.

Glosa es scriveda en la alfabeta latina, sin leteras spesial e leteras duple, e la regulas de pronunsia es simple e regulal.

La plu de parolas en glosa es de radises latina e elenica.

Spele e pronunsia[edita | edita la fonte]

Consonantes Vocales Leteras e sonas duple
AFI spele AFI spele AFI spele AFI spele
/p/ p /b/ b /a/ a /ks/ x
/t/ t /d/ d /i/ i /kw/ q
/ɡ/ g /k/ k /u/ u /ʃ/ sc
/m/ m /n/ n /e/ e /tʃ/ c
/f/ f /v/ v /ɔ/ o
/s/ s /z/ z
/r/ r /l/ l
/j/ j /w/ w
/h/ h

On pronunsia separada la vocales duple.

X, cuando el comensa un parola, pote es pronunsiada como Z.

Asentua[edita | edita la fonte]

La asentua es sur la vocal ante la consonante ultima, esetante si ave no consonante pos la vocal prima. En esta caso, la asentua es sur la vocal prima.

Crea de parolas[edita | edita la fonte]

Per crea un parola composada en glosa, on combina simple parolas esistente. Pe:

pe - person, person ci..., -or, -iste (de persona - person)
an - om, mas (de andros - om)
fe - fem, fema
do - casa, casa de, construida, -eria (de domo - casa)
bo - boteca, boteca de, -eria (de boteka - boteca)
lo - loca, loca de, area, -eria

Donce:

stude-pe - studiante, on ci studia
stude-fe - studiante fema
stude-an - studiante mas
stude-do - scola, biblioteca
sko-do - scola
bibli-do - biblioteca
bibli-bo - libreria
pato-do - ospital (de pato - maladia, do - construida)
oku-tegu - palpebra (de tegu - covre, oku - oio)
agri-lo - cultiveria (de agri - cultiva, lo - loca)
vespera-vora - come de sera (de vespera - sera, vora - come)

Gramatica[edita | edita la fonte]

Pronomes personal[edita | edita la fonte]

Elefen Glosa
me mi
nos na
tu tu
vos vi
el (mas) an
el (fema) fe
el (cosa) id
el (mas o fema), on pe
los mu
la un la otra alelo
se mesma auto, se

Verbos[edita | edita la fonte]

En glosa, esta paroletas indica la tempo, moda, e aspeta de la verbo:

pa - ia (pasada)
fu - va (futur)
nu - aora
sio - ta... si
du - continua
nu pa - ja
Parola presedente Esemplo en glosa Tradui a elefen
Pasada Pa Mi pa lekto u bibli. Me ia leje la libro.
Pasada continuante Pa du Mi pa du lekto u bibli. Me ia es lejente la libro.
Pasada perfeta Pa (pa) (vea: pra) Mi pa (pa) lekto u bibli. Me ia leje ja la libro.
Presente (nu) Mi (nu) lekto u bibli. Me leje la libro.
Presente continuante Du Mi du lekto u bibli. Me es lejente la libro.
Presente perfeta Nu pa Mi nu pa lekto u bibli. Me (ia) leje ja la libro.
Futur Fu Mi fu lekto u bibli. Me va leje la libro.
Futur prosima Nu fu Mi nu fu lekto u bibli. Me va leje pronto la libro.
Futur perfeta Fu pa Mi fu pa lekto u bibli. Me va leje ja la libro.
Ipotesal Sio Mi sio lekto u bibli... Si me leje la libro
Comanda -! Lekto! Leje!
Nega Ne Mi ne lekto u bibli. Me no leje la libro.
Demanda Qe Qe mi lekto u bibli? Esce me leje la libro?
Partisipio pasiva Ge- U bibli es ge-lekto. la libro es lejeda.
Partisipio de deveni Gene U bibli gene lekto ex mi. Esta libro deveni lejeda par me.
Infinitivo (Te) / (de) (Te) lekto / (De) lekto Leje
Nom verbal (U) (U) lekto La leje (de la libro)

(Su "parola presedente", -/x sinifia ce la "x" es elejable, no nesesada. Su "esemplo en glosa", (x) sinifia la mesma.)

Glosa ave esta verbos aidante:

debi - debe
nece - nesesa
lice - pote (ave permete)
posi - posable
pote - pote
more - abitual, comun
volu - vole, desira
hedo - gusta
tende - intende
feno - pare
proto - comensa
prepara - prepara
dura - continua
no-dura - para
spe - espera
tenta - atenta

Ajetivos[edita | edita la fonte]

Ajetivos no varia per acorda con se nomes. Jeneral, los presede la nom. Ma cuando un numero es un numero ordinal, el vade pos la nom:

Mi fu lekto mo bibli = Me va leje un libro
Mi fu lekto u bibli mo = Me va leje la libro un

Per nega la ajetivo o per indica la sinifia oposante, ajunta no- ante la ajetivo:

kali - bela
no-kali - fea

Determinantes[edita | edita la fonte]

u (un ante vocales e h) - un, la
plu - alga... -s, la... -s (indica la pluralia; usada sola cuando nesesada)
u-la = acel
plu-la = acel ..... -s
u-ci = esta
plu-ci = esta ..... -s

Averbos[edita | edita la fonte]

po-kron = tarde
pre-kron = temprana
pa-di = ier
nu-di = oji
fu-di = doman
imedia = pronto

Conjuntas[edita | edita la fonte]

akorda-co = de, seguente
alelo = la un la otra
alo = o
alo... alo = o... o
alora = donce
anti-co = an tal
e = e
fini-co = final
hetero-co = si no
ja = ja
kaso = per la aveni
ko-co = ance
klu = an
ni... ni = no... no
pene = cuasi
po-co = pos cuando
posi = posable
plus-co = plu
qasi = como si
sed = ma
si ne... = si no
ne... si = si... no
vice = en loca de

Corelatas[edita | edita la fonte]

Un corelata es un parola ce es usada per demanda o responda a un demanda de ci, do, ce, cuando, per ce, como, o cuanto. La corelatas de glosa es ordinada en un modo simil a los de esperanto:

Table of
Corelatas
Parola de demanda
(Ce?)
Parola de indica
(Esta, acel)
Parola de nondefini
(Alga)
Universal
(Cada)
Nega
(No)
qo– uno– ali– panto– nuli–
Cosa –ra qo-ra/qod
(ce)
uno-ra
(esta, acel)
ali-ra
(alga cosa)
panto-ra
(tota)
nuli-ra
(no cosa)
Person –pe qo-pe
(ci)
uno-pe
(esta, acel)
ali-pe
(algun)
panto-pe
(tota)
nuli-pe
(nun)
Loca –lo qo-lo/ubi
(do)
uno-lo
(ala, asi)
ali-lo
(alga loca)
panto-lo
(tota locas)
nuli-lo
(no locas)
Modo –mode qo-mode
(como)
uno-mode
(tal)
ali-mode
(alga modo)
panto-mode
(tota modo)
nuli-mode
(no modo)
Razona (pro) –ka qo-ka
(per ce)
uno-ka
(donce, car, afin)
ali-ka
(per alga razona)
panto-ka
(per tota razonas)
nuni-ka
(per no razonas)
Tempo –kron/tem qo-kron/qo-tem
(cuando)
uno-kron
(alora)
ali-kron
(alga ora, alga ves)
panto-kron
(tota oras, tota veses)
nuli-kron
(no ora, no ves)
Cuantia –qanto (qo-)qanto
(cuanto)
uno-qanto
(tan multe, tan poca)
ali-qanto
(alga)
panto-qanto
(tota)
nuli-qanto
(no)
Cualia –qali (qo-)qali
(como)
uno-qali
(tal)
ali-qali
(alga)
panto-qali
(tota)
nuli-qali
(no)

Preposadas[edita | edita la fonte]

Glosa Elefen
Ab de (move)
Ad a (move)
Ana supra
Anti contra, oposante
De de
Dextro a destra de
Dia tra
Epi sur
Ex de / par
In en (move)
Infra su
Inter entre
Intra en
Ka car
Kata su (move)
Ko con
Kontra contra
Kron cuando
Laevo a sinistra de
Lo a, do
Minus sin
Margina a lado de, asta
Meso media
Nu aora
Para asta
Per par, con (strumento)
Peri sirca
Po pos
Pre ante
Pro per
Proxi prosima de
Sine en loca de
So donce
Supra supra
Te per, afin
Tem a la mesma tempo como
Tele distante de
To a (no move)
Trans tra, supra
Ultra ultra

Numeros[edita | edita la fonte]

Esta table usa un punta (.) per indica grupos de tre zeros.

numero elefen glosa
0 zero nuli/ze/zero
1 un mo
2 du bi
3 tre tri
4 cuatro tet(ra)
5 sinco pen(ta)
6 ses six(a)
7 sete se(p)t(i)
8 oto ok(to)
9 nove nona
10 des deka
11 des-un mo-mo
12 des-du mo-bi
20 dudes bi-ze
22 dudes-du-two bi-bi
100 sento (mo-)centi/hekto
101 sento-un mo-ze-mo
1.000 mil (mo-)kilo
1.000.000 milion (mo-)miliona

Parola usosa[edita | edita la fonte]

Saluta! Ave! = Alo!
Bene-veni! = Bonveni!
Place! = Per favore!
Pardo! Penite! = Pardona!
Tu nima es qo? = Ce es tu nom?
Mi nima es... = Me nom es...
Qo-lo mi es? = Do me es?
Qanto? = Cuanto?
Qe tu pote dice Glosa? = Tu parla glosa?
Mi ne logi. = Me no comprende.
Gratia. = Grasias.
Zero problema / No-gravi. = No problem.
A tu sani! = A tu sania!
Boni fortuna! = Bon fortuna!
Es u boni di. = Es un bon dia.
Mi amo tu. = Me ama tu.
Vale. = Adio.
Qo(-id) es u-la? = Ce es acel?
U-la es... = Acel es...
Qo-mode iti vi? = Como tu es?
Boni mana! = Bon matina!
Boni vespera! = Bon sera!
Boni nokti! = Bon note!
Boni kli/Plu boni sonia. = Bon dormi/bon sonia.
Mi ne pote detekti u defekti. = Me no pote trova un era.
Boni = Bon
Ki(ne) = Move, vade
U feli(s) = Un gato/la gato
Plu feli(s) = Gatos
Kanis = Can
Sui = Porco
Bovi = Bove
Equs = Cavalo
Rana = Rana
Avi = Avia
Apis = Abea
Aranea = Arania
Piski = Pex

Esemplo[edita | edita la fonte]

Na parenta in Urani; na volu;
tu nima gene revero.
Tu krati veni; tu tende gene akti
epi Geo homo in Urani Place;
don a na nu-di na di-pane;
e Tu pardo na plu mali akti.
Metro na pardo mu; qui akti mali de na.
E ne dirige na a plu moli ofere;
sed libe na ab mali.
Ka Tu tena u krati, u dina
e un eufamo pan tem.
Amen.

Lia esterna[edita | edita la fonte]

Linguas construida (lista)
Linguas aidante internasional adjuvilobolakcommunicationsspracheengles basalesperanto (esperantido) • esperanto 2esperanto reformidaglobasaglosaidiom neutralidointalinterglossainterlinguakahkosmoskotavalangue nouvellelatinescelatino sine flexionelingua franca novalingua franca nuovalingwa de planetalingwe uniwersalamondialmondlangomundezemundolincomundolingueneonovialoccidentalsessolresolsonaspokiltavouniversalgloturopivolapükyolik
Linguas aidante zonal afrihiliefatesefolkspraakfrenkischmedjusloviansceromániçoromanidslovianto
Linguas esperimental lincoslojbanloglantociponavoksigid
Linguas artal aingeljãdothrakiklingonláadannadsatquenya