Linguas polinesian

De Vicipedia

La linguas polinesian composa un familia de linguas parlada en Polinesia e a alga isolas esterna de Micronesia sude-sentral a isolas peti estra la norde-este de isolas plu grande de la Isolas Solomon sude-este e sperdeda tra Vanuatu. Linguistes clasi los como un sugrupo de la linguas austronesian multe plu grande e plu variada.

On ave sirca 40 linguas polinesian. La plu grande de los es tahiti, samoan, tongan, maori, e hawaiian. Car umanas coloni prima la isolas de Polinesia relativa resente e car diversi linguistica interna ia comensa sola sirca du mil anios a ante, la linguas reteni comunes forte. On ave ancora multe parolas conasal tra la isolas, per esemplo: tapu, ariki, motu, kava, e tapa, e ance Hawaiki, la orijin mital per alga de la cultures. E cuasi tota linguas polinesian usa multe paroletas, e minimal afisas, pd los tende es sintesal.

Fonemes[edita | edita la fonte]

La linguas ance ave similes en sua fonemes. La vocales es comun stable, cuasi sempre a, e, i, o, e u. Cambias de la consonantes tende es alga regulal. La orijina mital de multe popla polinesian, reconstruida como *Sawaiki, es trovada como Hawaiki en maori, ma 'Avaiki en la Isolas Cook, Hawai'i en la Isolas Hawaiian, Savai'i en Samoa, e Havai'i en la Polinesia Franses. Per plu esemplos:

Tongan Niuean Samoan Sikaiana Takuu Rapanui Tahiti Rarotongan Māori North Marquesan South Marquesan Hawaiian Mangarevan
sielo laŋi laŋi laŋi lani ɾani ɾaŋi ɾaʔi ɾaŋi ɾaŋi ʔaki ʔani lani ɾaŋi
venta norde tokelau tokelau toʔelau tokelau tokoɾau tokeɾau toʔeɾau tokeɾau tokeɾau tokoʔau tokoʔau koʔolau tokeɾau
fem fefine fifine fafine hahine ffine vahine vaʔine wahine vehine vehine wahine veine
casa fale fale fale hale faɾe haɾe faɾe ʔaɾe ɸaɾe haʔe haʔe hale faɾe
jenitor maːtuʔa motua matua maatua matuʔa metua metua matua motua motua makua matua

Pronomes personal[edita | edita la fonte]

Jeneral, la linguas polinesian ave tre cuantias per pronomes e pronomes de posese: singular, dual, e plural. Per esemplo, en māori: ia (el), rāua (los-du), rātou (los-tre o plu). La parolas rua (2) e toru (3) es ancora vidable en la finis de la pronomes dual e plural. La linguas ave cuatro distinguis en pronomes: person prima escluinte, person prima incluinte, person du, e person tre. Per esemplo, en māori, la pronomes pllural es mātou (nos escluinte), tātou (nos incluinte), koutou (vos), rātou (los).

a / o posese[edita | edita la fonte]

Multe linguas polinesian distingui du pronomes de posese. La a-posesedes refere a posesedas cual debe es otenida par sua propre atas (posese alienable). La o-posesedas refere a ojetos cual es fisada a algun, noncambiable, e no nesesa cualce ata ma sur cual atas pote es ancora fada par otras (posese nonalienable). En alga casos, la usa de a o o cambia la sinifia de la parola, per esemplo, la parola samoan susu, cual usa o en lona susu (sua seno), usa ance a en lana susu (sua lete de seno). On pote usa esta distingui per un libro scriveda par algun e per un libro sur algun, o per sua vila de nase e sua vila abitada aora.

Numeros[edita | edita la fonte]

LFN Un Du Tre Cuatro Sinco Ses Sete Oto Nove Des
Niuean taha ua tolu fa lima ono fitu valu hiva hogofolu
Tongan taha ua tolu fa nima ono fitu valu hiva hongofulu
Samoan tasi lua tolu fa lima ono fitu valu iva sefulu
Tuvaluan tasi lua tolu fa lima ono fitu valu iva agafulu
Nanumea tahi lua tolu lima ono fitu valu iva toa
Tokelauan tahi lua tolu fa lima ono fitu valu iva hefulu
Wallisian tahi lua tolu nima ono fitu valu hiva hogofulu
Pukapukan tayi lua tolu wa lima ono witu valu iva laugaulu
Rennellese tahi ŋgua toŋgu ŋgima ono hitu baŋgu iba katoa
Vaeakau-Taumako tasi rua toru lima ono fitu valu iva kʰaro
Tikopia tasi rua toru fa rima ono fitu varu siva fuaŋafuru
Anuta tai rua toru paa nima ono pitu varu iva puangapuru
Uvean ueste tahi ƚua toƚu fa lima tahia-tupu luaona-tupu toluona-tupu faona-tupu limaona-tupu
Emae tasi rua toru fa rima ono fitu βaru siβa ŋafuru
Mele tasi rua toru fa rima ono fitu βaru siβa siŋafuru
Futuna-Aniwa tasi rua toru fa rima ono fitu varo iva tagafuru
Sikaiana tahi lua tolu lima ono hitu valo sivo sehui
Ontong Java kahi lua kolu lima oŋo hiku valu sivo sehui
Takuu tasi lua toru fa rima ono fitu varu sivo sinafuru
Kapingamarangi dahi lua dolu haa lima ono hidu walu hiwa mada
Nukuoro dahi ka-lua ka-dolu ka-haa ka-lima ka-ono ka-hidu ka-valu ka-siva ka-hulu
Rapa Nui tahi rua toru ha rima ono hitu vaʼu iva ʼahuru
Tahiti tahi piti toru maha pae ōno hitu vaʼu iva hōeʼahuru
Penrhyn tahi lua tolu lima ono hitu valu iva tahi-ngahulu
Rarotongan taʼi rua toru ā rima ono ʼitu varu iva ngaʼuru
Tuamotuan tahi rua toru rima ono hitu varu iva rongoʼuru
Maori tahi rua toru whā rima ono whitu waru iwa tekau (also ngahuru)
Moriori tehi teru toru tewha terima teono tewhitu tewaru teiwa meangauru
Mangareva tahi rua toru ha rima ono hitu varu iva rogouru
Marquesan e tahi e úa e toú e fa e íma e ono e fitu e vaú e iva ónohuú
Hawaiian ‘e-kahi ‘e-lua ‘e-kolu ‘e-hā ‘e-lima ‘e-ono ‘e-hiku ‘e-walu ‘e-iwa ‘umi

Lista de linguas polinesian[edita | edita la fonte]