Gronland

De Vicipedia
Bandera nasional

Gronland o Calalitnunat (Kalaallit Nunaat en inuit) es un pais autonom en la Rena de Danmarc, entre la Mares Artica e Atlantica, a este de la Arcipelago Artica Canadian.

An si par jeografia fisical lo es un parte de la continente America Norde, Gronland es ja political e cultural asosiada con Europa (spesifada Noria e Danmarc, la potiosas colonial, como ance la isola prosima Island) tra plu ca un milenio. La majoria de sua abitores es inuit, de ci sua asendentes ia comensa migra de la tera xef canadian en la sentenio 13, gradal coloninte la isola.

Gronland es la isola la plu grande de mundo; Australia es plu grande, ma on regarda lo como un continente, no un isola. Tre cuatris de Gronland es covreda par la sola glasia permanente estra Antartica. Con popla de sirca 56 480 (2013), lo es la pais la min densa poplada en la mundo. La naveta de Arctic Umiaq es esensal per Gronland ueste, liante la sites e abitadas diversa.

Gronland es abitada de ves a ves en la 4500 anios pasada par poplas artica de ci sua asendentes ia migra ala de lo cual es aora Canada. Nordicas ia coloni la parte sude e nonabitada de Gronland, comensante en la sentenio 10, e poplas inuit ia ariva en la sentenio 13. La colonias nordica ia desapare en la tarda de la sentenio 15. Pronto a pos, comensante en 1499, la portugeses ia esplora e reclama la isola per tempo corta, nominte lo Terra do Lavrador (un nom cual on ia aplica plu tarda a Labrador en Canada). En la temprana de la sentenio 18, esplorores scandinavian ia ateni denova Gronland. Per forti sua comersia e potia, Danmarc-Noria ia afirma sua domina de la isola.

Danmarc-Noria ia reclama Gronland tra sentenios. Lo ia es abitada par vicinges (de orijina norsce) a plu ca mil anios ante aora, ci ia abita Island a ante per evita persegue par la Re de Noria e sua governa sentral. Vicinges ia vade par vela de Gronland e Island, e Leif Erikson ia deveni la european prima conoseda ci ia ateni America Norde a cuasi 500 anios ante cuando Colombo ia ateni la Isolas Caribe. Los ia atenta coloni la tera.

Par la influe continuante de Noria e norsces, Gronland no ia deveni formal su la corona norsce asta 1262. La Rena de Noria ia es estendosa e un potiosa militar asta la media de la sentenio 14. Notable plu persones ia es matada par la Pesta Negra en Noria ca en Danmarc, obligante Noria a aseta un uni en cual la governa sentral, la universia e otra instituidas fundal ia es locada en Kobenhavn. Tal, ambos renas ia dirije sua recursos a crea Kobenhavn. Noria ia deveni la parte plu debil e ia perde sua domina de Gronland en 1814 cuando on ia aboli la uni. Gronland ia deveni un colonia dansce en 1814 e un parte de la Rena Dansce en 1953 su la Constitui de Danmarc.

En 1973, Gronland ia junta se a la Comunia Economial European con Danmarc. An tal, en un referendo en 1982, un majoria de la popla ia vota ce Gronland retira se de la CEE, e on ia reali esta en 1985. Gronland es divideda en cuatro munisipas – Sermersooq, Kujalleq, Qaasuitsup e Qeqqata.

En 1979, Danmarc ia permete ce Gronland dirije se mesma, e en 2008, la gronlandeses ia vota favorente la Ata de Autonomia, cual ia move plu potia de la governa dansce a la governa local gronlandes. Su la strutur nova, realida a 21 junio 2009, Gronland pote gradal propri la encarga per polisia, sistem judal, leges companial, contablia, esamina de contas, ativia sur recursos mineral, avioni, alga leges, controlas de frontera, ambientes de labora, e regulas e supravides finansial; la governa dansce reteni la controla de cosas esterna e defende. Lo reteni ance la controla de la politica monal, furninte un suporta anial inisial de DKK 3,4 mil milion, cual on intende redui gradal.

Gronland espesta crese sua economia par revenu aumentada par la estrae recursos natural. Lo ave un de la proportios la plu alta (70%) de enerjia renovable en la mundo, xef veninte de potia idraulical.

La capital, Nuuk, ia ospita la Juas Artica de Inverno 2016.

Gronland conteni la parce nasional la plu grande e plu norde, la Parce Nasional de Gronland Norde-Este (Kalaallit Nunaanni nuna eqqissisimatitaq). Fundida en 1974 e creseda asta sua grandia presente en 1988, lo proteje 972 001 cilometres cuadrida de la interna e costa norde-este de Gronland, e es plu grande ca cada pais de mundo con eseta de sola 29.

La area es sirca 2 166 086 cilometres cuadrida.

La linguas major es gronlandes (inuit este), dansce e engles.